महाराष्ट्राचे गेल्या ७५ वर्षांतील देशाच्या अर्थव्यवस्थेमधील योगदान
महाराष्ट्राचे गेल्या ७५ वर्षांतील देशाच्या अर्थव्यवस्थेमधील योगदान
१ मे महाराष्ट्र दिनाच्या आर्थिक शुभेच्छा !
संकलन – ‘अर्थसंकेत – महाराष्ट्र आर्थिक उन्नतीकडे’
भारताच्या स्वातंत्र्यापासून ते आजपर्यंत, महाराष्ट्र हे राज्य देशाच्या आर्थिक प्रगतीत एक महत्त्वाचा भाग म्हणून कार्यरत राहिले आहे. १ मे १९६० रोजी मुंबई राज्याच्या विभाजनानंतर महाराष्ट्र राज्याची स्थापना झाली. त्या आधीपासूनच आणि त्यानंतरच्या काळात महाराष्ट्राने आपल्या भौगोलिक, औद्योगिक, सामाजिक आणि सांस्कृतिक सामर्थ्याच्या जोरावर भारताच्या अर्थव्यवस्थेमध्ये भरीव योगदान दिले आहे.
१. एकूण देशांतर्गत उत्पादनातील (GDP) वाटा
महाराष्ट्र देशातील सर्वात मोठ्या अर्थव्यवस्थांपैकी एक आहे.
- देशाच्या एकूण GDP मध्ये महाराष्ट्राचा वाटा १४% ते १६% दरम्यान राहिला आहे, जो सर्व राज्यांमध्ये सर्वाधिक आहे.
मुंबई, पुणे, नाशिक, नागपूर आणि औरंगाबाद या शहरे औद्योगिक व आर्थिक केंद्रे म्हणून उदयास आली आहेत.
२. औद्योगिकीकरण आणि MIDC चा प्रभाव
महाराष्ट्र औद्योगिकीकरणाचा अग्रदूत राहिला आहे.
- १९६२ मध्ये Maharashtra Industrial Development Corporation (MIDC) ची स्थापना झाली. यामुळे राज्यात २८० हून अधिक औद्योगिक वसाहती उभारल्या गेल्या.
- MIDC च्या माध्यमातून ऑटोमोबाईल, केमिकल, फार्मा, अन्न प्रक्रिया, वस्त्रोद्योग आदी क्षेत्रांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर उद्योग उभे राहिले.
औरंगाबाद, नाशिक, सातारा, सोलापूर, कोल्हापूर यांसारख्या शहरांमध्ये MSMEs चा विकास झाला.
३. मुंबई – भारताची आर्थिक राजधानी
मुंबई ही देशातील सर्वात मोठी आर्थिक आणि व्यापारी नगरी आहे.
येथेच देशातील प्रमुख वित्तीय संस्था आहेत:
- रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI)
- बॉम्बे स्टॉक एक्सचेंज (BSE)
- नॅशनल स्टॉक एक्सचेंज (NSE)
- अनेक आंतरराष्ट्रीय बँका व आर्थिक संस्था
– मुंबईच्या बंदरांद्वारे मोठ्या प्रमाणावर आयात-निर्यात केली जाते. JNPT (जवाहरलाल नेहरू पोर्ट ट्रस्ट) हे देशातील सर्वात व्यस्त बंदर आहे.
४. माहिती तंत्रज्ञान आणि स्टार्टअप इकोसिस्टम
पुणे आणि मुंबई या शहरांनी गेल्या दोन दशकांत माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्रात मोठी भर घातली आहे.
- हिंजवडी IT पार्क (पुणे), नवी मुंबई टेक्नोलॉजी पार्क, आणि SEZs च्या माध्यमातून हजारो IT कंपन्या येथे स्थायिक झाल्या आहेत.
- महाराष्ट्र हे भारतातील आघाडीचे स्टार्टअप हब असून, Pune, Mumbai, Nagpur या शहरांतून अनेक यशस्वी स्टार्टअप्स उदयास आले आहेत.
स्टार्टअप्सद्वारे नवउद्योगांना चालना मिळाली असून डिजिटल आर्थिक व्यवहारांमध्ये राज्य आघाडीवर आहे.
५. शेती आणि कृषीपूरक उद्योग
- महाराष्ट्र हे बहुभाग कृषिप्रधान राज्य* असून, साखर उद्योग, फळ प्रक्रिया उद्योग, दुग्धव्यवसाय हे राज्याच्या ग्रामीण अर्थव्यवस्थेचे आधारस्तंभ आहेत.
- नाशिक हे भारतातील द्राक्ष आणि वाईन उत्पादनाचे मुख्य केंद्र आहे.
- महाराष्ट्र राज्य सहकारी साखर कारखाना संघटना ही सहकार क्षेत्रातील एक महत्त्वाची संस्था आहे.
– महाराष्ट्र सरकारने शेतीपूरक व्यवसायांना चालना देणारे धोरणे (जसे की शेतकरी उत्पादक कंपनी – FPOs) राबवली आहेत.
६. सेवा क्षेत्रातील प्रगती
वित्तीय सेवा, रिअल इस्टेट, पर्यटन, शिक्षण, आरोग्य सेवा यांसारख्या सेवा क्षेत्रांमध्ये महाराष्ट्राने मोठी झेप घेतली आहे.
- मुंबईतील बॉलीवूड हे केवळ मनोरंजनाचे केंद्र नसून, त्याचा देशाच्या GDP मध्येही मोठा वाटा आहे.
– महाराष्ट्रात देशातील आघाडीचे विद्यापीठे, रुग्णालये आणि संशोधन केंद्रे आहेत – यामुळे शैक्षणिक पर्यटन आणि वैद्यकीय पर्यटन यांना चालना मिळाली आहे.
७. पायाभूत सुविधा विकास
गेल्या ७५ वर्षांत महाराष्ट्रात मोठ्या प्रमाणावर पायाभूत सुविधांचा विकास झाला आहे:
- मुंबई मेट्रो, समृद्धी महामार्ग, पुणे मेट्रो
- बांद्रा-वरळी सी लिंक, मुंबई ट्रान्स हार्बर लिंक
- नागपूर मेट्रो, बुलेट ट्रेन प्रकल्प
हे सर्व प्रकल्प उद्योग, व्यापार आणि पर्यटन वाढवण्यास मदत करतात.
८. गुंतवणूक आणि रोजगार निर्मिती
- महाराष्ट्र हे देशातील सर्वाधिक परदेशी थेट गुंतवणूक (FDI) आकर्षित करणारे राज्य आहे.
- २०२०–२४ या काळात महाराष्ट्राने देशातील एकूण FDI पैकी ३०% हून अधिक गुंतवणूक प्राप्त केली.
– मेक इन इंडिया, स्टार्टअप इंडिया, महा-इलेक्ट्रॉनिक्स पॉलिसी यांसारख्या योजनांमुळे नवउद्योजकांना मोठा फायदा झाला.
९. शाश्वत विकास आणि हरित ऊर्जा
- महाराष्ट्र सरकारने हरित ऊर्जा, सौर ऊर्जा, पवन ऊर्जा यांसारख्या प्रकल्पांना प्राधान्य दिले आहे.
– सोलार पार्क्स, EV चार्जिंग स्टेशन, आणि ग्रीन बिल्डिंग्स चा विकास राज्यभरात सुरू आहे.
१०. कोविड-१९ नंतरच्या काळातील पुनरुत्थान
महाराष्ट्र हा कोविड-१९ महामारीमुळे आर्थिकदृष्ट्या सर्वाधिक प्रभावित झालेल्या राज्यांपैकी एक होता.
- मात्र, शासनाच्या Mission Begin Again, रोजगार हमी योजना, आणि MSME साठी सवलती यामुळे अर्थव्यवस्थेचा वेग पुन्हा प्राप्त झाला.
डिजिटल व्यवहार, ई-कॉमर्स, आणि घरून काम (Work From Home) यामुळे महाराष्ट्रातील शहरे IT आणि सेवा क्षेत्रात पुढे राहिली.
निष्कर्ष
महाराष्ट्र हे केवळ एक राज्य नसून, भारताच्या आर्थिक प्रगतीचे इंजिन आहे. गेल्या ७५ वर्षांमध्ये महाराष्ट्राने उद्योग, सेवा, शेती, पायाभूत सुविधा, गुंतवणूक, आणि नवाचार या सर्व क्षेत्रांत देशाला पुढे नेण्याचे काम केले आहे.
भविष्यातील संधींसाठी राज्य सरकारचे धोरण हे समावेशक, टिकाऊ आणि नवोन्मेषावर आधारित असणे आवश्यक आहे. अशा धोरणात्मक दृष्टिकोनातून महाराष्ट्र हे देशाच्या आर्थिक महासत्ता होण्याच्या मार्गावर बळकटपणे वाटचाल करत राहील.
उद्योजकता, गुंतवणूक व शेअर मार्केट विषयांवर मराठीतून माहितीसाठी आजचं अर्थसंकेत युट्युब चॅनेल सबस्क्राईब करा –
https://www.youtube.com/@Arthsanket/videos
- पितांबरीचे व्यवस्थापकीय संचालक श्री. रवींद्र प्रभुदेसाई यांना मानद डॉक्टरेट
- महाराष्ट्राचे गेल्या ७५ वर्षांतील देशाच्या अर्थव्यवस्थेमधील योगदान
- सोन्याच्या दागिन्यांपेक्षा नाणी व बिस्किटे – अधिक चांगली गुंतवणूक
- श्री. हर्षल जोशी यांना ‘अंकशास्त्र व वास्तू’ या विषयात मानद डॉक्टरेट बहाल
- मराठा मंडळ ठाणे आयोजित ‘उद्योजक मेळावा उत्साहात संपन्न’ !
